SalsaSalsa, saus in het Spaans, is een begrip waar en veel en weinig onder valt. In de enige zin is salsa een muzieksoort, een moderne variant van Latijns-Amerikaanse muziek. In de brede zin van het woord is salsa een verzamelnaam voor diverse soorten Latijns-Amerikaanse muziek en dans. Hoe zit dat nu precies en waar komt die salsa eigenlijk vandaan. Ofwel wat zijn de raises de la salsa.
Zoals gezegd, \"salsa\" betekent in het Spaans niets anders dan \"saus\". Cubaanse muzikanten gebruikten de term echter ook wel eens om in een nummer een smeug gedeelte aan te duiden. In veel Zuidamerikaanse muziek komt een nummer na enkele coupletten tot een climax, meestal in het zogenaamde montuno-gedeelte. Dit is een deel van een nummer dat iets extra's heeft, wordt als het ware overgoten met een lekkere saus/salsa.
Na W.O. II trokken veel Latino's waaronder Cubanen, Puertoricanen, Colombianen en Venuzolanen naar de V.S. waar ze zich met name concentreerden in New York City. Allen brachten hun muzikale bagage mee. Deze vele muzieksoorten, waaronder de enorme verscheidenheid aan namen. Zo hebben de Cubanen bijvoorbeeld hun son, guaracha, rumba en danzon. Later kwamen daar de populair geworden mambo en cha-cha-cha bij. Puertoricanen brachten hun bomba en plena mee. Om enige ordening aan te brengen in deze terminologische jungle, werd naar een verzamelnaam gezocht die ook een buitenstaander kan onderscheiden.
Op welk moment precies is moeilijk te zeggen, maar op een gegeven moment is de term \"salsa\" geadopteerd als verzamelnaam voor Latijns-Amerikaanse ritmes. Na verloop van tijd raakte de term \"salsa\" echter verbonden met een bepaald ritme. Dit gebeurde zo rond de opkomst van het populaire platenlabel Fania in de vroeg-zeventiger jaren in New York. Artiesten die onder het Fania-label actief waren zijn: Celia Cruz, Willy Colon, Tito Puente, Ruben Blades en Ismael Miranda. Je zou dus kunnen stellen dat salsa is ontstaan in New York, maar grotendeels is afgeleid van en geinspireerd op Cubaanse muziek. Nog steeds is New York een van de hot-spots van het salsagebeuren. Toonaangevend is nu het RMM label met artiesten zoals Jose Alberto, La India, Marc Anthony, Tito Nieves en Celia Cruz.
Op het eiland Cuba is een buitengewoon grote verscheidenheid aan ritmes / muzieksoorten ontstaan. Als verklaring hiervoor kan een aantal factoren aangewezen worden, zoals bijvoorbeeld de kolonisator van dit eiland, Spanje. De Spanjaarden hadden zelf al een sterke eigen muzikale traditie, die ze met zich meebrachten naar de \"nieuwe wereld\". Daarnaast lieten zij als een van de weinige Europese koloniale mogendheden de slaven vrij in het praktiseren van hun eigen muziek- en dansuitingen. Centraal in de muziek van de uit Afrika afkomstige slaven, stond de trom en het ritme. De Spanjaarden brachten hun Europese instrumenten mee, zoals de gitaar, de piano en diverse blaasinstrumenten. Melodie speelde in de Europese muziek een centrale rol. Uit deze vermenging van Afrikaanse ritmes en Europese melodien is de veelheid aan Cubaanse muziek ontstaan. Onder deze muzieksoorten vindt je zowel sterk op Afrikaanse leest gestoelde muziekvormen zoals de santeria-muziek behorende bij het Yoruba-geloof en de rumba als de meer van de Europese muziek afgeleide danzon, habanera en son.
De son, parel van de populaire Cubaanse muziek, de blues van Cuba is aan het eind van de vorige eeuw ontstaan in de Oriente, de streek in het oosten van Cuba. Belangrijke stad in dit gebied is Santiago de Cuba, eens de hoofdstad van Cuba. De traditionele son wordt gespeeld op de tres (gitaar), marimbula (houten box met metalen platen) of contra-bas, bongo (twee trommeltjes) en claves (twee korte houten stokken). Later werden hier maracas en trompet aan toegevoegd. De claves zijn twee stokjes die een specifiek ritme aangeven, simpelweg de clave genoemd. Dit ritme vormt de basis van nagenoeg alle Cubaanse populaire dansmuziek en de hedendaagse salsa. Grote namen in de traditionele son zijn Ignacio Pineiro, Miguel Matamores en Arsenio Rodriguez.
De son is een belangrijke cultuuruiting geworden op Cuba met haar muziek, dans en poezie en is nog steeds enorm populair. In Santiago de Cuba bestaat nog steeds het Casa de la Trova waar de traditionele son ten gehore wordt gebracht door bijvoorbeeld Quatro patria. Een andere populaire vertolker van de traditionele son, maar met een uitgebreidere bezetting is de groep Sierra Maestra. De son ontwikkelt zich echter nog steeds. Zo brengen artiesten als Adalberto Alvarez en Isaac Delgado een moderne vorm van son ten gehore. Onlangs heeft zich een ware revival van de traditionele son voltrokken. Mede aangesticht door het door Ry Cooder verzamelde gezelschap Buena Vista Social Club, is de belangstelling voor de oude son klassiekers momenteel gigantisch groot. Met een klap van de clave is een publiek bereikt en zijn verkopen gerealiseerd waar menig salsa-artiest al jaren van droomt.
De son werd door de Cubanen naar New York meegebracht. Door kruisbestuiving tussen de andere Latino's en de beschikbaarheid van nieuwe instrumenten en elektronica werd son salsa. Veel oudere Cubanen zeggen dat salsa in essentie eigenlijk de muziek is die in de jaren veertig in Cuba werd gespeeld. In de film \"Las raises de la salsa\" (de wortels van de salsa) werd gesproken van son con son. Daarmee trachtte men aan te geven dat de hedendaagse salsa een krachtige uitvoering is van de traditionele son. In essentie is het ritme van de salsa, de clave en de accenten weliswaar hetzelfde als de son, toch is salsa niet hetzelfde. Het klinkt namelijk geheel anders. Salsa mag dan gebaseerd zijn op een oud concept, het is wel muziek van deze tijd. Muziek die strak wordt gespeeld, waarbij gebruikt gemaakt wordt van moderne opnametechnieken waardoor het goed in het gehoor ligt. Salsa voldoet aan de eisen van de dansers van deze tijd en klinkt als een klokje, ook in een dansclub. De moderne salsa is sterk genoeg gebleken om het op te nemen tegen de westerse rock en dance-industrie. Salsadansen wordt wereldwijd gepraktiseerd en via de salsa ontstaat ook de interesse in andere Latin ritmes. Gek genoeg is het momenteel de oude son die de interesse voor de moderne salsa wekt! Hoe het ook zij, alles is een erkenning van de kracht en schoonheid van de Latin muziek.
Terwijl de Salsa uit New York vanaf de jaren zeventig de wereld begon te veroveren, gingen ook in Cuba de ontwikkeling van bijvoorbeeld de son door. In eerste instantie zat die ontwikkeling vooral in het toevoegen van meer instrumenten zoals een blazerssectie, piano, bongos en kleine percussie, congas, fluit en viool. Hierdoor groeiden de son-trios en kwartetten uit tot sextetos en uiteindelijk tot charanga orkesten zoals Original de Mazanilla, Orquesta Reve en Grupo Manguare. Er werd echter ook naar nieuw wegen gezocht. Dit ging zowel door het gebruiken van jazz elementen zoals bijvoorbeeld bij Irakere te horen is. Anderzijds werd gezocht naar nieuwe ritmes. Een goed voorbeeld hiervan is de Songo die Juan Formell en zijn band Los Van Van ontwikkelde. De son is echter altijd de leidraad gebleven. Ook bij de moderne muziek van Cuba waaraan de naam timbre wordt gegeven. Basis is de son, maar hieraan zijn scherpere breaks en accenten toegevoegd. Ook wordt gebruik gemaakt van drumstel en synthesizers. Voorbeelden van deze moderne populaire Cubaanse zijn Climax, Manollin en La Charanga Habanera.
Bron: Jeroen Con Sabor